หากพิจารณาถึงผลที่ตามมา แม้มองว่าการทำสนธิสัญญาบาวริงดังกล่าวทำให้ไทยก้าวสู่ระบบเศรษฐกิจแบบใหม่ และพัฒนาชาติรัฐให้ก้าวขึ้นสู่ความเป็นชาติที่มีศักยภาพในการดำเนินนโยบายกับชาติมหาอำนาจได้อย่างสมบูรณ์ แต่สนธิสัญญาฉบับนี้มีข้อกำหนดที่ไทยเสียเปรียบอยู่หลายประการ อาทิ ไทยต้องเสียสิทธิสภาพนอกอาณาเขตทางการศาล  ทำให้ไทยอ่อนด้อยไปในด้านการใช้อธิปไตยบนแผ่นดินในสายตาของคนไทยเองและชาวต่างชาติ จนมีข่าวออกไปว่าไทยเสมือนเสียอำนาจด้านนี้ราวกับอยู่ใต้การปกครองของอังกฤษ ซึ่งไม่ต่างกับประเทศเพื่อนบ้านขณะนั้น รัชกาลที่ 4 ได้มีกระแสราชาธิบายเกี่ยวกับเรื่องนี้ ความว่า (กองจดหมายเหตุแห่งชาติ, เอกสารรัชกาลที่ 4 เลขที่ 550, ม.ม.ป. : 1)

“...ได้ยินว่าเจ้านายขุนนางเป็นอันมากพูดกันคิดกันว่า เพราะวังหลวงวังน่าในแผ่นดินปัจจุบัน แลเสนาบดีผู้ใหญ่บางพวกคบค้าชอบภอกับอังกฤษ เล่าเรียนพูดภาษาและใช้หนังสือกับอังกฤษ อังกฤษจึงลวนลามเข้ามามากมาย วุ่นวายต่าง ๆให้ได้ลำคาญ การเรื่องนี้เหตุนี้ ท่านทั้งปวง เมื่อก่อนนี้ใน 50 ปี เมืองเกาะหมากก็เป็นของเมืองไทย เมื่อเมืองเกาะหมากเป็นของอังกฤษไปทีหลังนั้น เพราะใครคบกับอังกฤษเล่า เมืองสิงคโปร์ แต่ก่อนเป็นของแขกยาโฮ มาเป็นของอังกฤษตั้งท่าค้าขายใหญ่โต เมื่อศักราช 1181 มานั้น ที่กรุงเรียกว่า เมืองใหม่จนถึงทุกวันนี้นั้นเป็นเพราะเจ้านายข้างไทยคนใดไปคบกับอังกฤษเล่า…”

จากหลักฐานแสดงให้เห็นถึงความจำเป็นที่ไทยต้องยอมเปิดประตูทำการค้ากับต่างชาติก็เพื่อความอยู่รอดของชาติ แต่ขณะเดียวกันแม้จะมีความเสียเปรียบก็ยังได้รับประโยชน์ คือได้วางรากฐานพัฒนาคนให้มีความรู้ด้านภาษาอังกฤษและทำการค้าขายอย่างเป็นระบบสากลมากขึ้น อันจะเอื้ออำนวยผลประโยชน์ให้แก่แผ่นดินโดยรวมได้มากกว่าเป็นส่วนเฉพาะคน ในฐานะผู้นำประเทศ พระองค์ทรงเข้าพระทัยในสภาพการณ์ต่าง ๆ จากประเทศเพื่อนบ้านและผลที่เกิดขึ้นกับประเทศต่าง ๆ รอบด้านอีกทั้งทรงตระหนักในแสนยานุภาพของมหาอำนาจตะวันตกเป็นอย่างดีว่าไทยไม่มีทางเอาชนะได้ แต่ควรโอนอ่อนผ่อนตามและเตรียมการป้องกันด้วยการพัฒนาประเทศ พัฒนาสังคม วัฒนธรรม เศรษฐกิจให้เหมาะสมมากขึ้น ทำให้ประเทศเกิดความเสียหายน้อยที่สุด แต่ขณะเดียวกันถือเป็นโอกาสวางรากฐานการพัฒนาประเทศให้เป็นแบบใหม่ที่เหมาะสมไปด้วยพร้อมกัน ดังความในพระราชดำรัสว่า (เรื่องเดียวกัน : 3)

“…ตามสภาพเท่าที่เป็นอยู่อย่างทุกวันนี้ ประเทศเราล้อมรอบไปด้วยประเทศที่มีกำลังอำนาจ 2 หรือ 3 ด้าน แล้วประเทศเล็ก ๆ อย่างเราจะเป็นประการใด ถ้าหากจะสมมุติเอาว่าเราได้ค้นพบเหมืองทองคำภายในประเทสของเราเข้า จนเราสามารถขุดทองมาได้หลายล้านชั่ง จนเอาไปขายได้เงินมาซื้อเรือรบสักร้อยลำ แม้กระทั่งเราก็ยังไม่สามารถไปสู้รบปรบมือกับพวกนี้ได้ด้วยเหตุผลกลใดเล่า ก็เพราะเรายังจะต้องซื้อเรือรบและอาวุธยุทธภัณฑ์ต่าง ๆ จากต่างประเทศพวกนั้น เรายังไม่มีกำลังพอจะจัดสร้างสิ่งเหล่านี้ด้วยตัวของเราเอง แม้ว่าเราพอจะมีเงินซื้อหาได้เขาก็เลิกขายให้กับเรา ในเมื่อเขารู้ว่าเรากำลังติดเขี้ยวติดเล็บจนเกินฐานะ ในภายภาคหน้าเห็นจะมีอาวุธที่สำคัญสำหรับเราอย่างเดียวก็คือ ปากของเราและใจของเราให้เพียบพร้อมไปด้วยเหตุผลและเชาวน์ไหวพริบ ก็พอจะเป็นทางป้องกันตัวเราได้…”